GERECHTIGHEID VOOROP
Lucas 6, 20-31
Overweging Montfortkerk Tilburg, 18-19 februari 1989

Je hoeft maar een willekeurige krant open te slaan, te kijken naar een actualiteitenrubriek op de 
tv, of je hoort erover. De aantasting van de ozonlaag door de uitstoting van schadelijke stoffen 
in de atmosfeer. Het sterven van bomen en bossen onder invloed van de zure regen, het 
kappen van hele oerwouden voor de consumptie-industrie, de uitputting van de 
landbouwgronden door overbemesting en giflozingen op het water. De stille armoede, het 
toenemend aantal huishoudens dat op of onder de grens van het maatschappelijk 
bestaansminimum moet leven, werkloosheidscijfers die nog altijd niet écht omlaag gaan, 
racisme en apartheidspolitiek…
Ogenschijnlijke berichten die niet veel met elkaar te maken hebben: ze gaan over het milieu, 
oorlog en vrede, werkloosheid, maatschappelijk onrecht. Toch hebben ze méér gemeen met 
elkaar dan op het eerste gezicht lijkt. Immers: waar landen en volken met elkaar in oorlog zijn, 
waar het milieu voortdurend wordt aangetast, waar maatschappelijke ongelijkheid mensen in 
verdrukking brengt: daar kun je spreken van onrecht, het ontbreken van gerechtigheid.
Gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping hangen daarom heel nauw met elkaar 
samen. Zonder gerechtigheid is heelheid van de schepping ondenkbaar.
Wanneer iemand zou zeggen: er is in onze wereld goddank overal vrede (op zich al een niet-
realistische uitspraak), en het milieu wordt door iedereen met zorg behandeld, alleen ontbreekt 
het op veel plaatsen nog aan gerechtigheid, dan voelen we allemaal wel aan, dat zo’n uitspraak 
natuurlijk absurd is. Want gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping hangen zo nauw 
met elkaar samen dat, wanneer er één wordt aangetast, de andere twee onmiddellijk 
geschonden worden.
Er kan geen sprake zijn van vrede, waar de ongerechtigheid van de apartheidspolitiek bestaat 
op basis van huidskleur. Het doorgaan met het nemen van kernproeven en het bouwen van 
atoomcentrales, het blijven dumpen van zwaar giftig afval in zee, is niet alleen onrechtvaardig, 
maar tast bovendien op onverantwoorde manier het milieu aan; terecht dan ook, dat een 
actiegroep als Green Peace daartegen onophoudelijk protesteert. Er is geen gerechtigheid 
wanneer in Iran onschuldige burgers massaal worden opgehangen of vogelvrij worden 
verklaard.

De samenhang tussen gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping hoeven we echter 
niet alleen op wereldniveau te zoeken. Dichter naar onszelf toe: wanneer iemand bijvoorbeeld 
ten onrechte buitengesloten wordt of aan de kant geschoven, dan bevordert dat zeker niet de 
onderlinge verhoudingen; en wordt de schepping in die zin aangetast, dat déze mens in zijn 
uniekheid niet wordt geëerbiedigd. Heel concreet betekent dat: hoe gaan we om met mensen 
die geen werk hebben? Welke ruimte biedt de kerk aan hen wier relatie is stuk gelopen? Geven 
we mensen met een handicap werkelijk een plaats in onze samenleving? Wat is onze houding 
ten opzichte van mensen die een andere levensbeschouwing of geloofsovertuiging hebben?

Gerechtigheid voorop: dat is het thema van de vieringen in dit weekend. Het is niet zomaar, dat 
het woord gerechtigheid steeds als eerste wordt genoemd als het gaat over het Conciliair 
Proces.
Het was vooral de zuid-Afrikaanse dominee Allan Boesak die indertijd sterk heeft gepleit voor 
het vestigen van de aandacht op honger, armoede en onrechtvaardige verhoudingen, met 
name in de Derde Wereld. Vrede zonder gerechtigheid, zo meent hij, heeft geen schijn van 
kans,. Als vrede alleen vrede is tussen de grootmachten, dan komen de kleintjes in de Derde 
Wereld er altijd bekaaid af, zegt hij, Vandaar dat gerechtigheid ook altijd voorop wordt geplaatst.
Wat we dus zien en horen, is het roepen van de armen in onze wereld. Er is schrijnend onrecht: 
de rijken worden steeds rijker en de armen steeds armer. En dat, terwijl er op zich genomen 
ruim voldoende mogelijkheden zijn om de gehele wereldbevolking van voedsel te voorzien. 
Niettemin hebben 800 miljoen mensen honger en sterven jaarlijks 40 miljoen mensen de 
hongerdood, terwijl in het rijke westen voedseloverschotten worden vernietigd om het 
economisch systeem in evenwicht te houden. In veel ontwikkelingslanden ontstaan daardoor 
grote politieke spanningen en worden mensen slachtoffer van onderdrukking. Hun rechten 
worden keer op keer met voeten getreden, hetgeen een stroom van asielzoekers ten gevolge 
heeft. Maar de bereidheid om deze mensen in onze maatschappij op te nemen lijkt eerder af 
dan toe te nemen.

Het lijkt een uitzichtsloze situatie, warvoor nauwelijks oplossingen te vinden zijn. Al te snel 
wordt een beschuldigende vinger opgestoken naar systemen of structuren die nu een maal niet 
in een handomdraai te veranderen zijn. Maar daarbij moeten we niet vergeten dat we die zelf 
mede in stand houden door onze leefwijze en ons gedrag, door onze wensen en verlangens. 
Wil er ooit nog iets veranderen aan deze onrechtvaardige verhoudingen, dan is het duidelijk dat 
daarvoor eerste een mentaliteitsverandering bij onszelf moet plaatsvinden. Onze levensstijl is in 
het geding: ons koop- en consumptiegedrag, onze omgang met geld en goederen, onze 
denkwijze en onze leefwijze.
Dat is niet gemakkelijk, en alleen bidden om gerechtigheid helpt niet. Vandaar dat het 
Vastenactieproject van dit jaar zich ook heel direct richt op de voortzetting van juridische 
bijstand en ondersteuning van het bewustwordingsproces voor de bewoners van de favelas (de 
krottenwijken) in onze zusterparochie in Peru. Op deze manier kunnen wij de slachtoffers van 
brute onrechtvaardigheid een steuntje in de rug geven, door ons solidair met hen te tonen.

De bijbelse geschriften scharen zich onophoudelijk en ondubbelzinnig aan de kant van de 
armen, en bestrijden voortdurend het onrecht dat mensen wordt aangedaan: waar de sterkeren 
leven op kosten van de zwakkeren, waar armoede kunstmatig in stand wordt gehouden, 
gebeurt principieel onrechtvaardigheid.
We hoorden het in de schriftlezing van Lucas: behandel de mensen zoals je door hen 
behandeld wilt worden. We horen het ook bij Jesja, die vrede de vrucht van gerechtigheid 
noemt: een bestaan waarin niets en niemand meer geweld wordt aangedaan, niet aan mensen, 
niet aan de natuur.
Gerechtigheid, handelen zodat gemeenschap bevorderd wordt en recht doen aan iedere mens, 
is het kernwoord van het Rijk van God. Maar dat houdt wel in, dat we afscheid moeten nemen 
van de moderne afgoden: succes, geld, welvaart, macht. Dat betekent uiteraard niet: ons hele 
verdere leven in een hoekje zitten wegkwijnen. Maar aan de andere kant is gerechtigheid niet 
mogelijk zonder dat de machtsverhoudingen veranderen. Het gaat er immers niet om dat de 
armen brood van ons ontvangen – genadebrood – maar dat zij ook delen in de macht.
Breken en delen betekent niet: armen een stukje van onze welvaartskoek geven, maar bereid 
zijn offers te brengen voor een rechtvaardige verdeling van de rijkdommen van onze aarde. Dat 
gaat verder dan een goedbedoeld afstaan uit eigen overvloed, en houdt een bezinning in op 
onze eigen levenswijze. Opnieuw geldt dan: het Koninkrijk van God komt er niet door bidden 
alleen, en ook met een acceptgirokaart kun je er geen plaatsen reserveren.

AMEN

Terug naar overzicht thema's

Terug naar overzicht bijbelpassages